Thư phòng của Ba

Anh Nga ở lan can, bên cảnh cửa sổ thư phòng của Ba mình

(Ảnh chụp ngày 15.02.1970)

* Mùa Vu Lan 2012

Căn phòng chừng mười sáu mét vuông

lưu dấu cả một đời chịu thương chịu khó

giờ này

ở một nơi rất xa

xa vì từ lâu không thể nào với tới

nhắm mắt

con vẫn nghe vọng lại đâu đây 

những dư âm ngọt ngào đắng đót

Lần cuối con bước vào thư phòng

thấm thoát đã hơn ba năm

ngày ấy

những đồ vật bày biện bên trong đã ít nhiều khác trước

con lặng nhìn

thương quá

những dấu tích đã ít nhiều nhạt phai

chữ tình đã dần dà biến thái

Thuở xưa

tâm điểm của thư phòng là cái bàn Ba ngồi

mặt bàn lát gương trưng nhiều tấm hình kỷ niệm

Trước mặt là cái giá gỗ nhỏ nhiều ngăn

không chỉ đựng thư từ mà tùm lum thứ

Và lẫn giữa cơ man những vật dụng trùng trùng

là bức tượng nhỏ Mannekin Pis phiên bản Việt Nam

mà Ba vô cùng yêu thích 

Thi thoảng

Ba lệnh cho con vào dọn dẹp

nên có khi con còn thuộc chỗ tụi nó hơn Ba

Ba cho con mặc sức thu xếp gọn gàng

chỉ cần con ghi nhớ

trong mớ lộn xộn nhưng không hỗn độn của Ba

vẫn có chỗ cho riêng từng thứ

dù có khi ba quên nên lại lủ khủ đi tìm

và gọi con vào kiếm giúp

‘L’ordre dans le désordre’

‘une place pour chaque chose et chaque chose à sa place’

ôi những câu châm ngôn còn vang vọng giọng nói khi trầm khi bổng của Ba

Và tận cùng hai bên phải trái của bàn

Ba còn đóng thêm hai cái giá ắp đầy sổ sách

Bàn có cái hộc kéo thật to ngay chỗ Ba ngồi

nhưng hấp dẫn hơn tất cả

vẫn là hai ngăn tủ bên phải bàn Ba

Ngăn trên là một hộc nhỏ

cũng chứa tùm lum thứ

Từ

những đam mê bắt nguồn từ thời thơ dại của Ba

mà tận đến khi luống tuổi Ba vẫn còn cấp ca cấp củm

(nhà nghèo nhưng thiệt tội Ba cứ hay thèm đủ thứ)

Ôi những cục gôm trắng hay hai màu xanh đỏ nhỏ to đủ kích cỡ

nhưng không in hình bông hoa hay chữ nghĩa gì

chỉ vì ba lắc đầu không thích

Cho đến

những vật dụng Ba hay dùng

mà tụi con hay qua cầm nhầm nên Ba cho vào tủ khóa

cây kéo con dao băng keo trong

những mẩu giấy màu thật đẹp

toàn những báu vật vô cùng hiếm hoi

vào cái thời khó khăn Ba vẫn hay ‘lộn phong bì’ để gửi thư qua Bưu điện

những bức thư chữ nhỏ li ti

mà khi dò lại Ba phải soi kính loupe đọc từng chữ từng hàng

Ngăn dưới cất những sổ sách tài liệu

là ‘ngôi vườn riêng’ của cuộc đời Ba

Nó có hai vòng khóa

trong khi ngăn trên chỉ khóa chung với nó bằng một thanh gỗ chặn

mà cuối cùng

(mô Phật

lạy Ba tha thứ cho con)  

con cũng đã có cách riêng để chui vào

cả hai ngăn tủ

Trong thư phòng

ngoài bàn thờ Quan Âm

đặt lên nóc tủ cao nhất

tầng trên đựng tự điển

và dưới là album ảnh và sổ Ba ghi kỷ niệm cho mỗi một đứa chúng con

bàn thờ Ông Bà Nội đặt trên một tủ nhỏ hơn với rất nhiều ngăn hộc nối nhau chi chít

dường như ngày xưa Ba thuê đóng để đựng hồ sơ những qui tắc hội đồng thi

mà Ba hay là chánh chủ khảo

hay cũng có thể đựng phiếu cá nhân 

mà học sinh phải tự ghi và nạp cho Ba vào mỗi dịp khai trường

(điều mà sau này đi dạy con đã học theo và làm như Ba

cũng như việc thu hình học sinh để làm ảnh lớp)

Ngoài hai nơi chốn thờ phụng ấy ra

còn có hai cái hình phóng to

hình nhà bác học Einstein

hình Quái kiệt Ba Vân

những người yêu mến tuy xa nhưng rất gần với Ba thuở ấy

hay cũng có thể đó chính là

hai khía cạnh cuộc đời đã hình thành nên tính cách Ba

Hai ông này án ngữ trên dãy tủ đựng sách truyện và sổ dạy

Từ sách văn học Pháp

Lanson

Lagarde Michard

Castex Surer

đến sách luyện Toán Lý bằng tiếng Pháp

những bảng mémento Toán Lý Hóa

cuốn logarithme về sau lần lượt từng đứa chúng con dùng

cả những tập Atlas

rồi những bộ truyện Tàu

như Tây Du

cả Tây Du ký và Tây Du diễn nghĩa

Thủy Hử

Từ Hy Thái hậu

đến kiếm hiệp

nào Anh hùng xạ điêu

Thần Điêu Đại hiệp

Võ Lâm Ngũ bá

nào Tiếu Ngạo giang hồ

và những cuốn sổ dạy hàng năm của Ba

những cuốn sổ to dày bìa cứng

bọc nylon dán nhãn

được sắp xếp và đánh số công phu  

kèm một tự điển gồm đầy đủ tên họ học trò sắp xếp theo A B C

và trường lớp năm học sổ dạy số bao nhiêu

trong những ô cột thật lô-gic rõ ràng

(chẳng ai có thể nhận bừa là học trò Ba vì Ba sẽ truy ra hết)

Thư phòng Ba còn có một cầu thang gỗ nhỏ

dẫn lên sân thượng

nơi mở tung ra một khung trời mơ mộng cho con

như chắp cho con đôi cánh thiên thần  

Cõi mộng mơ ấy

có Đập Đá mùa khô mùa lụt

cầu Trường Tiền khi liền khi gãy

một chút sông Hương

một khúc đường Lê Lợi

một thoáng Hàng Me

Và với một chút tưởng tượng

có cả Sân vận động Tự Do

Hoàng Hoa thôn với ngôi nhà cũ thời thơ ấu

có thôn Vỹ Dạ

xa thật xa là biển Thuận An

hay xa xa phía bên kia

là chùa Thiên Mụ

chùa Huyền Không ngay sát làng ngoại Eo Bầu

Cũng có khi con nhìn thấy vết tích chiến tranh

những năm sáu ba sáu tám bảy hai hay bảy lăm

khi đã hết ầm vang tiếng đạn bom 

và con len lén bò lên nghiêng ngó trong khi Ba cấm vì ngại những hiểm nguy rình rập 

Nhưng dù với rất nhiều trí tưởng tượng

chưa bao giờ

chưa một lần dù chỉ thoáng qua 

con có thể hình dung

chiến tranh hủy diệt lại có thể nổ ra ngay bên trong mái ấm gia đình

của Ba Mạ và chúng con

nhẫn tâm

không khoan nhượng

Dưới những bậc thang gỗ dẫn lên tầng thượng

là những tập bài quay ronéo một thời của Ba

Ba mò mẫm gõ máy chữ trên stencil rồi mang đi quay

(cái máy chữ hiệu Remington thì phải

mà năm bảy lăm

dù mới lên mười bảy và mười chin tuổi

em Tuấn và con đã bằng mọi giá giữ lại cho Ba

cùng với cái máy may Singer của Mạ

trong cảnh giẫm đạp cướp bóc hỗn quan hỗn quân

giữa làn ranh sống chết

vô cùng bi thương

ở Tiên Sa Đà Nẵng)

Có lần họ quay ronéo màu mực tím vì sẵn còn mực tím thừa

con khoái chí ngắm tới ngắm lui

nhưng Ba chỉ lắc đầu và nhún vai cười vì không thấy khác

Rồi từng mớ bài từng đợt Ba chở về

chúng con thay nhau sắp thành tập và đóng agrafes

theo một quy trình rất chi ly và khoa học của Ba

sau mỗi công đoạn đều đóng gói và viết nhãn rõ ràng

cả đánh số và ghi ngày tháng

thậm chí cả tên chúng con ở một bên

Dường như

chúng con là con của Ba không chỉ vì huyết thống

mà là

cả trong tâm tư

trong từng thao tác việc làm

dù rất là thủ công

hay những chi tiết nhỏ nhoi vụn vặt

Không biết nay còn lại gì

từ những tập bài xưa

‘L’amour des parents pour leurs enfants’

‘Le maître et l’élève’ của Guyau

‘Eugénie Grandet’ của Balzac

‘La mort du loup’ của Vigny

‘Après la bataille’ của Hugo

và nhiều nhiều nữa

còn lại gì

giữa những nhiễu nhương hận thù thực hư thiệt giả

còn lại gì

cái tình Ba gói ghém cho hàng vạn học trò thương yêu và cho hết thảy chúng con

còn lại gì còn lại gì

Ba ơi

Thư phòng của Ba

cũng từng chứng kiến những đòn roi giáo huấn

Ba mím môi dùng để răn dạy chúng con

Những vết tím bầm trên mông chúng con

cũng là những vết hằn sâu trên trái tim Ba

nhức nhối

nhưng ngày qua ngày

đã thực sự giúp chúng con lớn khôn

thành người

(Học làm người là phải từ tấm bé phải không Ba)

Dẫu ngày nay

gần đến cuối đời

thi thoảng trong giấc mơ khuya

con còn hoảng hốt với những trận đòn thời thơ ấu

con vẫn hiểu

đó là kết tinh của tình yêu thương vô bờ các đấng sinh thành dành cho con mình

ở một thời xưa cũ

dù nó nghiệt ngã đớn đau

nhưng thực sự đã là phương cách nhiệm mầu   

dẫn dắt chúng con vào đời với những bước chân vững chãi

và tránh xa

không phải té sấp té ngữa vào đống bùn nhơ

những vết nhơ không tài nào gột sạch

Rất chi là khác

với cách nhìn

những lời kêu án kết tội một chiều

lâu nay vẫn rẫy đầy trên báo chí

Cũng có một thời

thư phòng Ba bỏ trống

nghĩa là Ba ít vào ra

dường như Ba đã nghỉ hưu hay đang đi đâu xa Huế

Chúng con được phép tận dụng không gian

ôi sung sướng

Đến nỗi bây giờ

thi thoảng trong giấc mơ

con vẫn thấy mình lim dim tận hưởng

nằm im trong góc phòng

cái quạt máy nhỏ lạch xạch cạnh bên

cuốn truyện ưa thích ngả nghiêng một phía

và mùa hè bên ngoài oi oi

Và có những hôm

hương hoàng lan sau vườn gọi mời vươn tay ra hái

(hoàng lan hàng xóm chẳng hiểu vì sao chỉ riêng nhà mình được hưởng)

con với hái đầy tay

như hái những nụ thơm cuộc đời

như dang tay ra

hái những cánh sao bên ngoài khí quyển

và thư phòng Ba bỗng chốc hóa thành phi thuyền

bay bay trong cõi mơ

Chỉ mười mấy mét vuông

nhưng sao thư phòng có những bảy cửa sổ

một cửa lớn ra vào

một thang lầu gỗ dẫn lên tầng thượng

Ngoài cửa sổ nhìn qua phòng cạnh bên phải đóng hẳn vì bị tủ to che khuất

còn thì

mỗi một cửa sổ mở ra một góc trời riêng

Hai cái mở ra

những chùm hoàng lan và vườn nhà Cố

Ba cái lại mở tầm nhìn

lên sân trong nhà mình

giếng nước mát

và mái nhà căn bếp

(mà ít lâu sau Bà Ngoại bán đi nên nó đã thuộc về chủ khác)

Cửa sổ cuối cùng nối liền

với lan can có chậu hoa xây dài thành đường viền quanh

những cây hoa glaïeuls dễ thương hồng nhạt

củ ngủ trong đất cứ đến mùa là lại lên mầm đâm chồi nở hoa

và hoa bươm bướm nhiều màu

cả hoa mười giờ rực rỡ

Và những năm khốn khó

chúng con còn trồng thêm hành rồi rau rồi cải

và cũng có thời

còn có những cây bạch hạc

với những cánh hoa nhỏ trắng rất xinh

nhưng đặc biệt hơn cả là những cái lá

cũng đồng thời là bài thuốc nam

mỗi ngày Mạ hái nhai mấy lần để tự chống chọi với căn bệnh cao huyết áp

Đã gần năm mươi năm

non nửa thế kỷ

những tháng ngày xưa đã dần dần trở nên trầm tích

và ngay trong gia đình mình cũng kẻ mất người còn 

ngoài Ba còn có em Minh cũng đột ngột ra đi ở tuổi còn rất trẻ

Ba ơi

phải chăng

ngôi nhà của Ba Mạ và chúng con

và thư phòng của Ba

cũng chỉ là phù du

rồi một ngày không xa sẽ trở về làm cát bụi

sẽ chẳng còn gì

bởi sinh ký tử quy

Con hiểu

khi ra đi đến hột nút cũng không thể mang theo

nói gì đến những đất đai cửa nhà bất động sản

Nhưng Ba ơi

mãi mãi trong con

hình ảnh thư phòng của Ba vẫn là thế giới nửa lạ lùng kỳ ảo nửa ruột rà thân quen 

thiên đường trần gian  

diệu kỳ hơn hết thảy mọi giấc mơ

nơi khởi nguồn

cho những chuyến phiêu du của cô bé Alice mộng mơ

nơi mãi mãi

ắp đầy tình thương yêu và không có chỗ cho hận thù

từ thời con thơ trẻ

cho đến tận cuối những tháng ngày

trước khi con mỉm cười theo Ba bước về cõi khác

Hoặc biết đâu cũng có thể là

kể cả khi

con đã vượt bến mê

đến bờ ngộ

và mãi hoài thênh thang trong cõi khác