O Theo

 

Thiết mộc lan trong mưa - 02 / 2015

Người Huế có cách gọi “O” , dường như các vùng miền khác thì không có . Không biết ở các tỉnh lân cận như Quảng Trị , Quảng Bình , hay xa hơn ít nữa là Nghệ An , Hà Tĩnh , thì người ta có xưng hô là O như thế hay không . Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn Ngữ Học , Nhà xuất bản Từ Điển Học ( 1996 ) , định nghĩa “O” là “(ph.) . Cô .” , và nêu thí dụ “Ông chú bà o .” Trên thực tế , cách gọi O ngày nay ít nhiều đã mai một , nhưng thi thoảng trong câu chuyện giữa người Huế với nhau , từ “O” vẫn còn được sử dụng một cách rất tự nhiên và ngộ nghĩnh .

O trong phương ngữ Huế trước tiên có nghĩa là cô , cô gái . Gắn với nghề thì có o chằm nón , o bèo nậm lọc , o bánh canh Nam Phổ , o thợ may ... Cũng có khi người ta gọi cả tên O , như o Tình bún bò , o Thiện tạp hóa , o Cúc bán thịt , nhưng khi đã là khách quen và người bán hàng hay thợ quen thì chỉ cần nói o bèo nậm lọc hay o bánh bèo nậm lọc là đủ để biết đó là cái o mỗi chiều vẫn gánh các loại bánh đi bán ngang nhà , quen và thuộc tên từng người trong mỗi gia đình , biết ý thích của mỗi người từ lớn đến bé , ai ưa chan nhiều nước mắm , ai thích xắn thêm ít ớt cay . Nhưng nói chung , o là cô hay nàng . Chàng trai thấy cô gái dễ thương nhưng chưa quen , muốn bắt chuyện thì gọi lưng lửng “O ơi o” rồi giả vờ hỏi bâng quơ gì đó. Thời mới lớn , mình cũng tập tễnh viết mấy câu thơ :

“o nớ học trường Jeanne d’Arc đó hở / tan học rồi còn đứng đó làm chi / nhớ ai mô mà dáng nhỏ thầm thì / cùng cây cỏ anh vừa nghe lén đó ... sân trường chỉ còn lưa thưa mấy đứa / vắng hung rồi, o vẫn chưa về a / anh muốn theo o suốt buổi chiều tà / trên con đường nhỏ đưa về nhà o nớ / o nớ học trường ma xơ anh nhớ / e tay o rất khéo lướt đường kim / mũi chỉ dài nếu rối có kiếm tìm / đưa anh gỡ hộ tơ lòng chợt rối / thôi o nớ về đi không lại tối / mạ mắng chừ và ba cũng lo ra / về học bài và nhớ tới anh nha / không anh tủi chẳng còn cười chi mím ...”

Và cũng như từ cô , o còn là cách xưng hô của người trong họ , trong đại gia đình nhà nội , để chỉ chị gái hay em gái của bố . Có gia đình nề nếp có nhiều con gái không cho các cháu nội gọi tên các o , mà bắt phải gọi là O chị , O em , O út . Riêng mình , bên nội của mình ở tận Sa Đéc , tuốt trong Nam , Ba mình chỉ có mỗi một người chị là con gái duy nhất trong nhà và mình gọi bà bằng cô , là Cô Sáu , đúng theo thứ bậc trong một gia đình Nam bộ . Ba mình là con út , là Chú Chín hay Cậu Chín . Mãi đến khi về làm dâu nhà chồng , mình mới thực sự có người trong nhà để gọi là o , dù khi đó O đã là người khuất mặt .

Đó là O Theo .

Mình không biết vì sao thuở đó O Theo được gọi là O . Có thể do khi O đến giúp việc cho gia đình , O vẫn còn trẻ , và sau đó , ngày qua ngày O đã trở nên thân thuộc với mọi người trong nhà nên O cứ là O , như một thành viên trong họ tộc . O không có gia đình , cái tên Theo dường như cũng do trong nhà đặt cho O , một cái tên có vẻ quê mùa , nôm na , giản dị , nhưng mình lại thấy rất là dễ thương . Nhiệm vụ chính của O trong nhà là chăm và bồng thằng cu Nam , cái “đứa” về sau là chồng mình . Có người hỏi O chơ O không có gia đình , không con không cái rứa , rồi mai sau O chết ai thắp nhang cho O . O cười , nói thì có thằng cu Nam lo .

Thằng cu Nam thuở nhỏ

Và đúng thế , từ khi nào mình không còn nhớ nữa , ngày mùng bảy tháng mười một hằng năm trở thành ngày cả nhà thằng cu Nam bày mâm cơm và thắp nhang khấn vái O nương theo hương khói mà về . Nhưng mình không sao có thể hình dung ra O như thế nào . Nghe đâu O rất nhỏ con , đầu húi ngắn gần như không có tóc , là một con người cần cù , siêng năng , tận tụy , tảo tần , ai cũng quý .

Có một lần , cách đây không lâu , chỉ chừng vài năm trước thôi , giữa đêm mình ngủ mơ , thấy có một người phụ nữ trông hao hao người dì đã quá cố của mình , đến gần mình , tay chìa ra mấy tờ tiền giấy . Nhìn kỹ thì là những tờ hai trăm đồng ( nhắc lại là chỉ cách đây mấy năm thôi ) , những tờ tiền cũng màu đỏ đỏ hồng hồng như khi Mạ chồng mình qua đời , trong cái hộp gỗ nhỏ bà để lại với đủ thứ linh tinh có mấy tờ hai trăm đồng xếp thành từng xấp năm tờ một , cứ bốn tờ để thẳng thì có một tờ xếp đôi kẹp lại . Trong giấc mơ , người phụ nữ chìa các tờ tiền giấy đó trước mặt mình , vẻ khẩn khoản , và hỏi chừng ni tiền có mua được áo quần chi không . Mình nhìn kỹ người phụ nữ , ngờ ngợ và hiểu ra đó không phải là một người bình thường . Giật mình tỉnh giấc , thì ra đó là giấc mơ . Nhìn đồng hồ thì đúng mười hai giờ khuya . Và cũng vừa bắt đầu qua ngày mới , ngày mùng bảy tháng mười một , là ngày kỵ O . Mình gọi chồng mình dậy , kể lại câu chuyện và mô tả về người phụ nữ lạ lùng mình đã gặp trong mơ . Anh bảo , là O đó . Là O về nhắc .

Cũng có một lần , không biết lo toan bận bịu những gì mà cả nhà mình không ai nhớ , mãi đến mươi ngày hay hai tuần sau mình mới sực nhớ ra ngày kỵ O , và ân hận vô cùng . Nhưng lạ lắm , nhiều năm sau này , cứ vào khoảng thời gian tháng mười tháng mười một âm này là mình hay có cảm giác mất cân bằng , người đôi khi liêu xiêu và xâm xoàng như thiếu máu . Và rồi sau đó thì hết . Liệu O có về nhắc chừng con hay không O ?

Năm nay , Đinh Dậu , là một năm có hai tháng sáu , tháng dương đi trước tháng âm hẳn so với mọi năm , và facebook nhắc ngày kỵ O từ cách đây một tuần , do năm ngoái mình có đưa hình cúng O lên dòng tâm trạng của mình . Nhưng năm nay , thằng cu Nam của O đi vắng , nhà chỉ có con trai của hắn và vợ hắn thôi O . Con chuẩn bị dần từ mấy bữa ni vì sợ sẽ quên mấy món đặc biệt của O . Là bộ đồ cúng gồm bộ áo dài và đôi guốc , cái nón , gói thuốc lá Cẩm Lệ , dĩa trầu cau . Cơm thì có thịt ba chỉ phay với dưa giá con mới làm và mắm rò , thịt bò trộn xà lách xoong với hành tây cà chua và trứng luộc , canh chua cá đối nấu với măng chua cà chua và thơm , và tất nhiên có dĩa rau và với rau thơm , rau húng , rau tía tô , xà lách và giá đi kèm . Kho thì cũng cá đối nhưng là kho nước , mà chi thì chi cũng phải có nêm chút ớt bột vô cho khỏi tanh . Thêm ít muối sả , ít thịt bò kho khô như ngày xưa Mạ thằng cu Nam hay bới cho hắn ăn dài ngày chầy tháng những năm hắn đi học ở Hà Nội . Cơm nhà thôi , quê mùa bình dị chơ không màu mè thịnh soạn gì nhưng thức ăn mô cũng mềm và dễ nhai dễ nuốt . Và đầu tiên khi bắt đầu thắp nhang cũng có nước tráng miêng , cuối cùng khi thắp nhang lần hai và lạy tạ thì có nước trà , là những thứ mọi khi thằng cu Nam của O lo nhưng chừ hắn đi vắng nên con lo thay . Cả cái sớ con cũng thay hắn viết , cứ viết theo lòng thành thôi , có chi không phải mong O xá tội cho con O hí .

Kịp cúng O đúng ngọ , nhưng khi đang loay hoay sắp xếp mọi thứ , bỗng dưng con nghe cái tách và cây đèn ly bên trái tự nhiên bị nứt . Không biết con có làm chi phật ý O không . Hay tại vắng mặt thằng cu Nam của O . Hay tại cuối cùng con quên bày cốc rượu cúng O , mà mãi cuối cùng đến khi đã lạy tạ xong , dọn dẹp hết mọi thứ con mới sực nhớ ra , trong khi chiều qua ra chợ con đã cố tìm mua cho bằng được rượu ngon chơ không phải loại rượu có sẵn trong chai nhựa hình bầu , nhìn thì đẹp mà bên trong toàn lõng bõng như rượu pha nước lã không có mùi vị gì . Rượu người bán bọc trong túi ni lông , về nhà con còn cho vô thẩu và dán nhãn lên nắp kẻo sợ ai lấy nhầm . Con cũng không nhớ rõ mọi năm cúng O có cúng rượu hay không nữa , vì mọi khi đó không phải là chuyện con quen lo . Nhưng thôi nếu con quên và đúng ra phải cúng thì O đừng giận con nghe O . Chừ con cũng bắt đầu quên trước quên sau , tuổi già đã bắt đầu sầm sập đến với con từ nhiều năm rồi O nợ .

Và rồi cũng lo xong chuyện trên đầu trên cổ , và cứ giàu làm kép hẹp làm đơn , như ngày xưa Mạ chồng mình vẫn nói . Trưa ni cúng O xong , mình chỉ kịp cùng con trai mang cơm và thức ăn vào nhà , ăn vội vã , xong dẹp tạm đó và đi ngay , vì còn phải về Vỹ Dạ . Hôm nay chủ nhật , mình trực với Mạ mình , từ sớm . Đường đầy nghịt xe , có lẽ do ngày ni cũng là ngày lễ Giáng sinh . Đến tối về mới đốt được đồ cúng . Dù khi đó mưa đang lất phất bay nhưng mọi thứ đã bắt lửa và cháy rất ngọt . Mình chỉ ngồi lựa các thứ đưa dần vào , giấy tiền vàng bạc , áo quần guốc nón và rương . Còn con trai thì dùng que cời lửa . Hai mẹ con cứ tức cười cho mình khi nổi lửa đốt đồ cúng đúng cái đêm mọi người đón Chúa giáng sinh ... Nhưng mọi thứ đã cháy rất trọn vẹn . Cả những cọng tre hay gỗ của cái rương giấy cũng cháy trọn vẹn .

O ơi , từ o của người Huế chỉ dành cho các cô gái còn trẻ , và với tuổi tác , o sẽ từ từ chuyển thành mệ , thành mụ , một cách tự nhiên , chẳng chút hàm ý chê bai dè bỉu nào . Trong nhà thì o của bố mẹ là bà o của con cái . Nhưng O vẫn mãi là O , với thằng cu Nam và cả vợ con hắn . Bởi vì chẳng ai chỉ vẻ , mà lạ thiệt , con trai thằng cu Nam cũng nói “cúng O Theo” . O Theo . Như thử hắn biết O , quen O . Như thử O là người cùng thời với ba mẹ hắn . Phải chăng đó chính là sự huyền nhiệm của cánh cửa tử sinh , để một khi đã bước qua cánh cửa đó , vượt qua bến mê , thuộc về một cõi đời khác , thì mặc nhiên mọi tuổi tác ở trần gian này đều ngưng đọng lại .

Để O vẫn rứa , từ nớ ni , không già thêm chút mô hết .

Vẫn là O Theo , O ơi .

Ngày kỵ O

Mùng bảy tháng mười một năm Đinh Dậu

nhằm 24.12.2017

Cúng cơm O năm Đinh Dậu , nhằm ngày 24.12.2017

Cúng cơm O năm Giáp Ngọ , nhằm ngày 28.12.2014 , là ngày ra mắt sách Phạm Anh Minh ( 10 năm ngày mất ) . Sáng sớm , thằng cu Nam ra chợ mua vội ít món để thắp nhang cúng O . Mọi thứ ở đây cứ rối bời như lòng dạ của cả nhà lúc đó .