LEXICOLOGIE FRANÇAISE (Document de travail) - AVANT-PROPOS ET TABLE DES MATIÈRES (2002)

LEXICOLOGIE FRANÇAISE

(Document de travail)

Département de Français – École Normale Supérieure – Université de Hué

Pham Thi Anh Nga - 2002

AVANT-PROPOS

Ce document de travail portant sur la lexicologie française, destiné à un public d’étudiants en formation initiale d’enseignants de français, se veut d’être à la fois concis et pertinent. Loin de vouloir fournir une vue parfaite de tous les aspects du système lexical, notre objectif se limite à quelques aspects théoriques en lexicologie française que nous supposons comme minimaux et indispensables à un professeur de FLE enseignant dans le secondaire vietnamien. Pour ce faire, le présent document de travail se situe non seulement dans le cadre de la lexicologie proprement dite, mais à la croisée de cette discipline avec d’autres faisant partie des sciences du langage et d’autres sciences humaines, en ce sens que, en réalité, des frontières entre les disciplines se trouvent actuellement beaucoup plus fragiles qu’on ne le pensait. De plus, un recul dans le temps tout comme une vue prospective nous semblent indispensables piur l’étude des unités lexicales. Ainsi, le «mot» y est représenté non seulement dans son origine, son système, sa formation, mais aussi dans son emploi qui peut être variable avec le temps et l’espace. Tout en respectant cet élargissement de la notion de «langue française» qui ne se conçoit plus de nos jours comme exclusivement la langue de l’hexagone, mais plutôt comme une langue partagée entre la France et d’autres pays ayant le français en partage, dans ses multiples variantes.

Pour ce qui est de la tâche proposée aux étudiants, nous aimerions plutôt que de leur fournir de manière unilatérale des connaissances, les inviter et les amener à la réflexion et à la découverte, et cela grâce à des travaux pratiques (TP) intercalés à différents endroits du document de travail, à des moments les plus adéquats possible.

Cet appel à une prise de conscience de certains problèmes de la lexicologie française peut être considéré comme une initiation aux différents aspects du mot français, mais pourrait en outre constituer une base théorique en ce qui concerne le mot français dans ses particularités, pour des études et recherches plus avancées, plus approfondies.

*

LỜI NÓI ĐẦU

Tập bài giảng về từ vựng tiếng Pháp này được soạn thảo cho đối tượng là những sinh viên theo học hệ đào tạo ban đầu giáo viên tiếng Pháp. Chúng tôi mong muốn nó vừa súc tích vừa thích đáng. Mục tiêu của chúng tôi không nhằm cung cấp một cái nhìn toàn thể về mọi khía cạnh của hệ thống từ vựng, mà gói gọn ở một số khía cạnh lý thuyết của từ vựng tiếng Pháp theo chúng tôi là tối thiểu và cần thiết cho giáo viên tiếng Pháp ở trường phổ thông. Do đó, tập bài giảng này không chỉ nằm trong khuôn khổ của ngành từ vựng học mà còn nằm ở vị trí giao thoa của từ vựng học với một số ngành thuộc khoa học ngôn ngữ và các khoa học nhân văn khác, theo cách hiểu là trên thực tế hiện nay ranh giới giữa các ngành khoa học mong manh hơn rất nhiều so với những gì chúng ta vẫn nghĩ trước đây. Hơn nữa, đối với chúng tôi một độ lùi về thời gian cũng như một cái nhìn dự báo là cần thiết trong việc nghiên cứu các đơn vị từ vựng. Vì thề, ở đây «từ» không chỉ được thể hiện với nguồn gốc và trong hệ thống, cấu tạo của nó, mà cả trong cách dùng, cách dùng này có thể khác đi tuỳ theo thời gian và không gian. Chúng tôi cũng đồng thời tôn trọng sự mở rộng của khái niệm «ngôn ngữ Pháp», khái niệm này ngày nay không còn được xem là ngôn ngữ riêng của đất-nước-hình-lục-giác, mà đúng hơn là ngôn ngữ chung của nước Pháp và các nước cùng sử dụng tiếng Pháp trong những biến thể đa dạng của nó.

Về nhiệm vụ đề ra cho sinh viên, thay vì cung cấp một chiều những kiến thức, chúng tôi mong muốn kêu gọi, dẫn dắt sinh viên để họ tư duy và khám phá, thông qua những bài tập thực hành (TP) xen lẫn ở nhiều nơi trong tập bài giảng này, vào những thời điểm càng thích hợp càng tốt.

Việc khêu gợi ý thức về một số vấn đề của từ vựng tiếng Pháp này có thể được xem là bước nhập môn vào những khía cạnh khác nhau của từ tiếng Pháp, nhưng mặt khác, nó còn có thể là cơ sở lý thuyết về từ tiếng Pháp và các đặc trưng của nó, cho những tiến trình học tập và nghiên cứu xa hơn, sâu hơn.

*

TABLE DES MATIÈRES

Introduction : Linguistique et lexicologie.

1. Le mot et son système (Le lexique français, un système ouvert).

1.1. Le lexique français est un système.

1.2. Le lexique français, un système ouvert.

1.3. Pourquoi le lexique français est-il en constante évolution ?

2. Le mot et son origine.

2.1. Le fonds primitif du lexique français.

2.2. Les emprunts du français.

2.3. Les créations françaises.

3. Le mot et son emploi.

3.1. Mots vieillis, mots «nouveaux», mots ayant subi un changement sémantique.

3.2. Lexique commun et régionalismes. Les mots de la francophonie.

3.3. Registre courant, registre soutenu, registre familier.

4. Le mot et sa formation (Les procédés de formation du mot français).

4.1. Affixation et composition.

4.2. Conversion et suffixation régressive.

4.3. Abréviation.

4.4. Réduplication et onomatopée.

4.5. Autres procédés : le verlan, les mots-valises.