E-PORTFOLIO – HAY MỘT CHIẾC GƯƠNG SOI…

Hội thảo «Mỗi thầy cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo»

ĐH Ngoại Ngữ - ĐH Huế 09/5/2009

Phạm Thị Anh Nga

Khoa Tiếng Pháp

A- Từ «tấm gương» của các bậc tiền bối …

Dường như tôi có đọc được đâu đó một quan niệm cho rằng: nếu thời thơ ấu một người nào đó may mắn được yêu thương thì cuộc đời về sau của người đó sẽ có rất nhiều cơ may thành đạt. Thực tình tôi không hiểu điều đó có đúng không, và nếu đúng thì phải chăng với những người thuở nhỏ kém may mắn, tương lai sẽ ít cơ may thành đạt? Quả tình tôi không biết. Nhưng khi tự soi lại mình, ở giai đoạn có thể gọi là «cuối đời binh nghiệp» này (bởi chỉ còn non hai năm nữa là hết tuổi cống hiến, tôi sẽ về hưu vui cảnh … điền viên), tôi cảm nhận được một cách thấm thía cái phúc lớn của mình trong cuộc sống và trong nghề nghiệp.

Từ bé, tôi đã được sống trong tình thương yêu và được tạo những điều kiện tốt nhất để được học tập và rèn luyện, tự rèn luyện để học làm người, tiếp nhận những phẩm chất cao đẹp từ các đấng sinh thành ở gia đình, và từ các thầy cô giáo ở trường. Tôi không ảo tưởng đến mức xem các bậc tiền bối đó là những vị thánh hay những con người hoàn hảo, tuyệt đối lý tưởng, bởi đã là con người thì không ai là toàn mỹ. Tôn sùng một ai đó quá mức cũng đồng thời là ép uổng, giam giữ họ vào cái khung lý tưởng mà họ khó lòng chịu nổi. Tính từ tiếng Pháp «humain» (con người), phái sinh từ danh từ «homme» (con người), ngoài ý nghĩa ban đầu là ‘thuộc về con người’, ‘mang tính người’ (propre à l’homme, qui a les caractères de l’homme), còn có nghĩa là ‘dễ thông cảm’, ‘đầy lòng thương’ (compréhensif, compatissant), và khi dùng cho một ứng xử, hành động đáng trách, nó còn có nghĩa là ‘có thể tha thứ được’ (excusable) (theo từ điển Le Nouveau Petit Robert, 1994). Tuy nhiên, với những ưu, nhược của mỗi thầy cô giáo, của ba mẹ mình, tôi vẫn nhìn thấy ở những bậc tiền bối đó những tấm gương sống đầy thuyết phục đối với tôi trong cuộc đời, trong tu dưỡng rèn luyện, trong nghề nghiệp, để tôi học tập và noi theo.

Thời tiểu học và trung học, tôi được ba mẹ tôi cho theo học ở một trường mà học phí cao đến mức nhiều bậc phụ huynh không dám cho con mình theo học. Và mặc dù chỉ là một thầy giáo không lấy gì làm giàu có (hay cũng có thể chính vì ông là một nhà giáo làm công việc trồng người), ba tôi đã quyết tâm cho chúng tôi theo học ngôi trường «đẳng cấp» đó, tạo tiền đề vững chãi cho anh chị em chúng tôi trong học vấn sau này. Và đặc biệt, ba tôi cũng chính là người thầy giáo đầu tiên của tôi, về chữ nghĩa tri thức và về cả nhân cách, cũng như người đầu tiên cầm tay tôi uốn nắn từng nét chữ ngày nào chẳng ai khác hơn là người mẹ thân yêu của tôi.

Giáo dục gia đình tuy có phần gò bó, khắt khe nghiệt ngã, và đôi khi đã buộc tôi phải khước từ những niềm vui hồn nhiên thời trẻ tuổi, nhưng tôi hiểu tất cả đều xuất phát từ tình cảm ba mẹ dành cho mình, và những điều ba mẹ ngăn cấm tôi cũng chính là để gìn giữ và tránh cho tôi không va vấp gục ngã trước cuộc đời đầy bất trắc. Cũng chính sự khe khắt nghiêm minh của ba tôi đã rèn giũa cho tôi một tính nghiêm túc ngay thẳng trong cuộc sống và nghề nghiệp sau này.

Do được chăm chút dạy dỗ cẩn thận, tôi gặp nhiều thuận lợi trong việc học làm người, theo đúng khái niệm học làm người của truyền thống phương Đông, một khái niệm lạ thay lại rất gần với quan niệm của Jean-Paul Sartre về quá trình trở thành người [1]. Ngọn lửa đã nhận được từ ba mẹ tôi, từ các thầy cô giáo của suốt nhiều giai đoạn học hành trong đời, nhất là các thầy Georges Lefas, Modeste Duval, Bửu Ý, Trương Quang Đệ, Trương Đông San, Bernard Gardin… đã thắp lên trong tôi ngọn lửa say mê học tập, và hun đúc cho tôi ý thức hoàn thiện bản thân. Tôi không dám tự hào rằng mình là người thành đạt, nhưng có thể nói việc học hành (tri thức, chữ nghĩa) và việc học làm người đã theo đuổi tôi (hay tôi đã không ngừng theo đuổi chúng?) từ ngày tôi bắt đầu cắp sách đến trường, mãi cho đến bây giờ, là hai năm trước khi tôi đến tuổi «gác bút» về vườn. Phải chăng tuổi tác đã tác động khiến tôi càng thấm thía hơn những lời dạy của cổ nhân, những ánh sáng minh triết đến từ phương Tây (như của Socrate, Aristote, Platon), hay phương Đông (như của Khổng Phu Tử hay Khổng Tử)?

… đến «chiếc gương soi» cho các thế hệ sau

Với tâm nguyện có thể truyền đạt lại cho những thế hệ học trò, các đồng nghiệp trẻ một số trải nghiệm của mình trong học tập và giảng dạy, nghiên cứu, tôi vẫn không thể lớn lối tự nhận mình là «tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo» như chủ đề Hội thảo đã nêu. Do đó tôi thực sự ngần ngại trước hai chữ «tấm gương» này.

Ở đây tôi xin phép được hiểu «tấm gương» theo một cách khác, theo cách mà các nhà nghiên cứu liên văn hoá đã đề cập đến trong quan hệ giữa tôi (Je) và kẻ khác (l’autre). Đó là mối quan hệ soi chiếu trong giao tiếp liên văn hoá, ở đó hai bên giao tiếp khi tiếp xúc với nhau thì soi chiếu lẫn nhau như qua một tấm gương soi, và ở đó có hình ảnh về bản thân (auto-image) và hình ảnh về kẻ khác (hétéro-image) cùng tồn tại, tương ứng với nhau và tác động lên nhau. Và như thế, chính qua việc nhìn kẻ khác (l’autre) mà mỗi người tự hiểu bản thân (Je) hơn.

Nếu có thể hiểu «tấm gương» theo cách đó, nghĩa là đó chỉ là chiếc gương soi để mỗi sinh viên, mỗi đồng nghiệp trẻ có thể soi vào và chiêm nghiệm về chính mình, tự hiểu mình, tự đánh giá mình, và định hướng cho cuộc đời và quá trình học tập hay nghiên cứu giảng dạy của mình đang mở ra, thì tôi xin chia sẻ với các đồng nghiệp một thử nghiệm đã ấp ủ từ lâu và tôi bắt đầu thực hiện từ khoảng một năm nay. Đó là trang e-Portfolio, hay Hồ sơ cá nhân dưới dạng điện tử trên mạng internet của bản thân tôi, mà bất kỳ một ai quan tâm đều có thể truy cập trên internet qua đường dẫn : http://phamthianhnga.blogspot.com/.

B- Trang ePortfolio : chiêm nghiệm và kết nối

Do không có được công cụ thích ứng để tôi có thể trình bày hồ sơ cá nhân của mình một cách thuận tiện hơn, và để người đọc theo dõi tra cứu cũng dễ dàng hơn, tôi đành tạm sử dụng công cụ blog của Google, có tên là blogspot. Tôi xin giới thiệu về trang ePortfolio này như sau:

1/ Cấu trúc trang

http://phamthianhnga.blogspot.com/

2/ Các đề mục hay lĩnh vực

o Table ronde - Bàn tròn

Diễn đàn để những người quan tâm có thể trao đổi cho trang ePortfolio, trao đổi về một vấn đề nào đó thuộc nghề nghiệp, học tập nghên cứu, giảng dạy…

o Études – Học tập

Quá trình học tập của tôi từ tiểu học đến nghiên cứu sinh, bao gồm:

---Ø Thời tiểu học và trung học: thẻ học sinh, học bạ

---Ø Thời Đại học: giấy khen Thực tập sư phạm

---Ø Thời Sau đại học: cấu trúc luận văn Cao học, nhận xét của Giáo viên hướng dẫn

---Ø Thời D.E.A.: bài nghiên cứu, cấu trúc luận văn DEA, phần mở đầu và kết luận của luận văn

---Ø Thời nghiên cứu sinh: cấu trúc luận án, biên bản Hội đồng bảo vệ, thư từ trao đổi với thầy hướng dẫn thời gian ở Việt Nam (thầy ở Pháp), thiệp chúc may mắn của gia đình thầy hướng dẫn ngày bảo vệ luận án, nhận xét của những nhà nghiên cứu khác khi đọc luận án…

o Parcours – Quá trình

Những tư liệu về quá trình công tác giảng dạy ở ĐH Sư Phạm (đến 2004) và ĐH Ngoại Ngữ (từ 2004 đến nay), báo cáo hội thảo tự bồi dưỡng của Cán bọ trẻ 1985, việc biên soạn sách giáo khoa tại trung tâm CIEP (Sèvres Pháp), các tuyển tập khoa học đã thực hiện cho Khoa Tiếng Pháp (lời nói đầu, danh mục bài viết), báo cáo khoa học tổng quan về nghiên cứu khoa học và đào tạo (trích hồ sơ đăng ký công nhận chức danh Phó giáo sư)…

o Formation / Enseignement – Đào tạo / Giảng dạy

http://phamthianhnga.blogspot.com/search/label/3.%20FORMATION%20/%20ENSEIGNEMENT%20-%20Ä�ÀO%20Táº

Những sản phẩm của sinh viên Đại học hay học viên các khoá bồi dưỡng giáo viên, lời nói đầu và cấu trúc của bài giảng, giáo trình, nội dung bồi dưỡng giáo viên (ở Huế, miền Trung, cả nước, tại Vientiane Lào), báo cáo tổng kết các đợt bồi dưỡng giáo viên, tham luận hội thảo và nội dung trả lời các bảng điều tra liên quan đến dạy / học …

o Recherche – Nghiên cứu

Các bài báo, tham luận hội thảo, báo cáo tổng kết nghiên cứu đề tài cấp Bộ, cấp trường (tóm tắt, cấu trúc), về các lĩnh vực: văn hoá / liên văn hoá, giáo học pháp, văn học, ngôn ngữ, dịch thuật.

o Traduction – Dịch

Các bản dịch Pháp-Việt (trích đoạn) tác phẩm của các tác giả Jean-Claude Guillebaud, Quim Monzó, Raymond Queneau, Bernard Clavel, Nuno Judice, bài phỏng vấn Tzvetan Todorov và François Bégaudeau, hiệu đính bản dịch «Ngài đại sứ» (Morris West) của Đào Nam dịch từ tiếng Anh (có tham khảo thêm bản tiếng Pháp), bản dịch Việt-Pháp một trích đoạn của Nguyễn Văn Vĩnh.

o Création – Sáng tác

Những sáng tác về trang trí, sắp đặt, hay về văn chương (thơ văn, ký sự).

o Rapport – Nhận xét phản biện

Những nhận xét phản biện của tôi đối với người khác và của người khác đối với tôi (luận văn cao học, đề tài NCKH, luận án…)

o Échanges – Trao & nhận / Nhận / Trao

Những gì tôi đã nhận được từ người khác (quà tặng, lời dặn dò, thiếp chúc mừng…), các bài báo viết về tôi, thơ, văn viết về tôi hay dành tặng tôi, nhận xét các bài viết (thơ, văn) của tôi…

Ngược lại, cũng có những gì tôi gửi tặng hay viết về người khác.

o Fenêtre – Cửa sổ 1 (Trương Quang Đệ)

Cuối cùng, đây là không gian dành cho những ai muốn gửi gắm lên trang ePortfolio của tôi những gì họ đã viết. Việc này được thầy Trương Quang Đệ tha thiết và khẩn khoản đề nghị, và «Cửa sổ» đầu tiên cũng là cánh cửa mang tên thầy.

3/ Các thể loại tư liệu

o văn bản viết

o hình ảnh (ảnh chụp, tư liệu sao chụp)

o tư liệu âm thanh (mp3)

http://phamthianhnga.blogspot.com/2008/08/france-info-au-vietnam-la-famille-au.html

4/ Nhận xét (của người đọc)

http://phamthianhnga.blogspot.com/2009/02/song-nile-tren-troi.html#comments

5/ Các liên kết

6/ Không gian Sinh viên Khoa Tiếng Pháp năm 2 (Pháp k4)

o bài tập nhóm

http://phapk4.blogspot.com/

o hình chụp lớp học ngoài trời

http://hoanghue.blogspot.com/2009/04/apprendre-en-plein-air.html

Nếu việc trải lòng mình ra ở trang ePortfolio này đối với bản thân tôi là dịp để tôi ôn lại những chặng đời đã qua và đối thoại với chính mình, khắc ghi lại những bài học đã thu nhận từ những thế hệ đi trước, thì với các bạn trẻ (sinh viên hay giảng viên trẻ), tôi mong trang ePortfolio này phần nào là «tấm gương soi» để các bạn có thể «soi vào» và nhận ra hình ảnh của chính mình được soi chiếu ở đó, tự vấn và chủ động hơn trong cuộc sống và trong học tập.

Nếu được thế tôi sẽ vô cùng thoả nguyện, bởi ngọn lửa đã được các bậc tiền bối ngày nào hun đúc và truyền cho, tôi đã phần nào chuyển lại được cho các thế hệ sau, để các bạn chủ động hơn và có hiệu quả hơn trong cuộc sống, trong tự học và sáng tạo, đạt được hạnh phúc và mang hạnh phúc đến cho người khác.

Thay lời kết

Xin kết thúc bài tham luận của tôi với những câu trích dẫn về lời dạy của Khổng Tử mà tôi đã đọc được bằng tiếng Pháp, và ở đây tôi xin dịch sang tiếng Việt. Tôi xin gửi đến tất cả các đồng nghiệp, nhất là các đồng nghiệp trẻ, để chúng ta cùng chiêm nghiệm về đường đời và về những thành bại trong nghề nghiệp của bản thân:

«Vinh quang lớn nhất không phải là không bao giờ vấp ngã, mà là đứng lên sau mỗi cú ngã.» (La plus grande gloire n'est pas de ne jamais tomber, mais de se relever à chaque chute.)

«Lỗi lầm thực sự là lỗi lầm mà người ta không sửa chữa.» (La vraie faute est celle qu'on ne corrige pas.)

«Hãy chọn cho mình một công việc mà ngươi ưa thích, và suốt đời mình ngươi sẽ không phải làm việc một ngày nào cả.» (Choisissez un travail que vous aimez et vous n'aurez pas à travailler un seul jour de votre vie.)

«Người quân tử chỉ đòi hỏi ở chính mình; kẻ tiểu nhân cái gì cũng đòi hỏi ở người khác.» (L’homme de bien ne demande rien qu’à lui-même; l’homme de peu demande tout aux autres.)

«Kẻ nào buổi sáng hiểu được những lời dạy của minh triết, thì tối đến có thể thoả nguyện mà chết.» (Celui qui le matin a compris les enseignements de la sagesse, le soir peut mourir content.)

Tư liệu tham khảo:

1. ABDALLAH-PRETCEILLE Martine, 1996 (1986), Vers une pédagogie interculturelle, Anthropos, Paris 222 tr.

2. ABDALLAH-PRETCEILLE Martine, PORCHER Louis, 1996, Éducation et communication interculturelle, PUF l’Educateur, Paris, 192 tr.

3. Lun Yu, les entretiens de Confucius, bản dịch tiếng Pháp của Séraphin Couvreur, http://afpc.asso.fr/wengu/Lunyu/Ciuvreur/Lunyu_00.htm

4. SABBAH Hélène (Cb), 1993, Littérature – Textes et méthode, 2^de, Hatier, 415 tr.

5. Từ điển Le Nouveau Petit Robert, 1994

---

[1] Giải thích về chủ nghĩa hiện sinh của Sartre, H. Sabbah khẳng định: “Cette philosophie repose sur l’idée que l’être humain n’est pas déterminé à sa naissance et qu’il lui revient d’utiliser sa liberté pour “devenir” ce qu’il n’est pas encore.”